Toenemende rechtszaken tegen journalisten in Nederland: waar is de bescherming van ons vak?

Het geweld tegen journalisten wereldwijd neemt met de dag toe, ook in democratische landen als Nederland. Zo zagen we eerder deze week dat journalist van het jaar 2022, Tim Hofman, te maken kreeg met een doodsbedreiging op zijn werk bij BNNVARA. Helaas is deze vorm van geweld niet het enige waar journalisten en onafhankelijke media mee moeten dealen, willen ze hun werk zo goed mogelijk blijven doen. We zien een stijgende lijn in de mate waarin er juridische stappen ondernomen worden om hen te censureren. Dit zorgt ervoor dat rechtszaken eerder als onderdeel van het vak dan als uitzondering worden gezien. 

Een van de meest zorgwekkende en gebruikte juridische stappen is de zogenaamde Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPPs). Dit zijn rechtszaken met het doel om journalisten en onafhankelijke media te intimideren en hen het zwijgen op te leggen, door hen op hoge financiële kosten te jagen en hun tijd in te nemen met de verdediging. De Coalition Against SLAPPs in Europe documenteerde tussen 2010 en 2022 een aantal van 820 SLAPP-zaken. Uit hun onderzoek blijkt een exponentiële toename van het gebruik van SLAPPs sinds 2017.

Ook in Nederland ontvangen we verontrustende signalen, zo wordt het Financieele Dagblad (FD) op dit moment geconfronteerd met een SLAPP en meldden meerdere media dat ze in toenemende mate geconfronteerd worden met onrechtmatige rechtszaken. In een recent onderzoek van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) en Pers Veilig kwam naar voren dat meer dan de helft van alle journalisten, en meer dan 90% van de hoofdredacties, weleens te maken heeft gehad met dreiging van juridische stappen naar aanleiding van een publicatie. Deze cijfers zijn problematisch. Niet alleen vanwege de psychologische klachten die de journalist kan ervaren maar ook omdat deze bedreigingen tot zelfcensuur kunnen leiden. Journalisten worden voorzichtiger met publiceren, passen of verwijderen wegens dit risico een publicatie aan of zien zelfs af van verder onderzoek. Ons recht op zowel vrijheid van meningsuiting als betrouwbare informatie wordt hiermee ernstig bedreigd. 

Op dit moment wordt er op EU-niveau onderhandeld over een richtlijn die doelwitten meer bescherming tracht te bieden tegen het toenemende gebruik van ongegronde en onrechtmatige gerechtelijke procedures: de anti-SLAPP richtlijn. Het voorstel getuigt van grote ambitie en bevat sterke minimum beschermingsnormen voor anti-SLAPP-wetgeving in alle EU-lidstaten. Toch hebben de onderhandelingen over de richtlijn tussen de Europese lidstaten geresulteerd in een gecompromitteerde positie die belangrijke waarborgen afzwakt. Hierdoor zullen journalisten en de media, die de macht ter verantwoording roepen, geen zinvolle bescherming krijgen.  

Ook Nederland ligt dwars; onder meer omdat de regering het probleem van juridische intimidatie in Nederland niet genoeg erkent. Daarnaast zien we dat de politieke gevoeligheid van afspraken die over de rechtspraak gaan aan ¨Brussel¨ worden overgelaten. Nederland staat bekend als internationale voorvechter van persvrijheid en vrijheid van meningsuiting. Ze zou zich dan ook moeten inzetten voor het tegengaan van juridische intimidaties als SLAPPs. Meer hierover in Bergmans’ opiniestuk. 

We roepen de media op om solidair te zijn met collega-journalisten en andere media, licht te werpen op het toenemende gebruik van SLAPPs en de noodzaak voor Nederland om een krachtig standpunt in te nemen in de lopende onderhandelingen over het definitieve akkoord voor de anti-SLAPP-richtlijn. Het is in ons gezamenlijk belang om dit op de politieke agenda te zetten en dit is hét moment om dat te doen.